Waarom We Zijn Waar We Zijn (of Waarom Sommige Verhalen Nog Gehoord Moeten Worden)

Eduard Douwes Dekker kwam in zijn baanbrekend boek ‘Max Havelaar’ op voor het volk van Indonesië, dat door het Nederlands beleid in die kolonie tijdens de 19de eeuw op gruwelijke wijze werd behandeld. Duizenden hardwerkende Javanen stierven van de honger en de Nederlandse residenten en lokale regenten lieten het gebeuren.

Het boek veranderde uiteindelijk de manier waarop de koloniale bevolking in Indonesië werd geleid. 

Dit is niet het enige verhaal dat we moesten horen over het lot van de bewoners en bezetters.  Omdat het bijna 200 jaar geleden is dat Douwes Dekker werd geboren, wordt het tijd het woord te geven aan de laatste overlevenden die zich de tijd van de Nederlandse kolonisatie en onafhankelijkheid nog kunnen herinneren. En er zijn verhalen die nog nooit zijn verteld.

Nicole’s verhaal:

Net als tienduizenden andere Indische Nederlanders stond Leendert Lodewijk Mollet na de Tweede Oorlog voor de keus: Indonesië als Nederlander verlaten of Indonesiër worden en in Indonesië blijven als tweederangs burger.

Maar anders dan de meesten koos hij voor een alternatief: per schip vertrok hij, met vrouw en toen nog ‘slechts’ zeven dochters, naar Nieuw-Guinea. Hun bezittingen lieten ze grotendeels achter.

In Nieuw-Guinea kwamen ze, met in totaal zo’n veertienhonderd mensen, aan bij Manokwari – een kleine nederzetting bij het strand. Huizen waren er niet, net als bijna alle andere voorzieningen – alles moest nog worden aangelegd en gebouwd. De gezinnen woonden, tot ze zelf een huis hadden gebouwd, in grote loodsen met elkaar. Dat gold ook voor de familie Mollet. Drie jaar duurde het voordat Leendert Lodewijk – in het oude Indië administrateur – met eigen handen een huis had gebouwd. Een huis van ijzerhout voor al zijn vrouwen (inmiddels was zijn uitgebreid naar negen dochters en daar bleef het bij). Een huis voor de eeuwigheid 

Elf jaar woonde het gezin in Manokwari – een gelukkige jeugd en/of puberteit voor de meisjes, ondanks het harde werk en de primitieve omstandigheden. Helaas kwam er aan het mooie, tropische leven een abrupt einde. Indonesische soldaten werden naar Nieuw-Guinea gestuurd – de Indonesische regering vond, en met haar de hele wereld behalve Nederland, dat het tijd werd om ook Nieuw-Guinea over te geven aan Indonesië.

Vader Mollet nam een hartbrekend besluit: hij verkocht het met bloed, zweet en tranen gebouwde onderkomen en nam met zijn gezin het vliegtuig naar Nederland – een land waar geen van hen ooit voet had gezet.

Het huis bleef achter.

Mir’s verhaal:

Tussen 1961 and 1963 was mijn vader gestationeerd als deel van de vredesmacht op Nederlands Nieuw Guinea.  Hendrikus Jakobus Otto Jansen was al sinds 1954 bij de Koninklijke Marine en werkte als matroos in de machinekamer. De marine was zijn lust en leven.  Toen hij in Haarlem opgroeide, zag hij een van zijn leraren doodgeschoten worden door de Gestapo, uit wraak op de moord op een van de Gestapoleden. Hij was nog geen tien. Hij beweerde altijd dat dit voor hem het definiërend moment was om te besluiten het leger in te gaan. Hij beweerde ook dat dit hem de mogelijkheid zou geven om meer van de wereld te zien. En dat zag hij ook. 

Nederlands Nieuw-Guinea was sinds de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949 een veilige woonplaats voor de velen mensen die weggetrokken waren uit Indonesië, ten dele uit angst dat zij geen waardig bestaan zouden hebben onder het nieuwe beleid van generaal Soekarno. Nederland wilde oorspronkelijk dat ook Nederlands Nieuw-Guinea onafhankelijk zou worden, waarbij de autochtone bevolking de macht in handen zou krijgen. Maar Indonesië was in de overtuiging dat ook Nederlands Nieuw-Guinea hen toehoorde en kreeg daarvoor eerst de steun van Rusland, en later vrijwel de hele wereld. Maar pas toen de Verenigde Staten, onder J.F. Kennedy, Nederland onder grote druk zette, gaf Nederland uiteindelijk toe en werd Nederlands Nieuw-Guinea in 1963 afgestaan aan Indonesië. In de ogen van velen die onder de vredesmacht hadden gediend, was dit een groot verraad aan de Papoea’s, want hen was onafhankelijkheid beloofd. 

Er is veel geschreven over deze periode in de geschiedenis maar er is slechts weinig bekend over het lot van de vluchtelingen die in 1949 hadden besloten een nieuw leven te beginnen op Nieuw-Guinea. Nadat Nederland Nieuw-Guinea had afgestaan aan Indonesië, moesten deze 15000 mensen weer de beslissing nemen om te blijven of de grote stap te nemen zich in dat verre, kouwe kikkerland te vestigen.

Wat is het verhaal achter het huis van ijzerhout, dat Leendert Lodewijk Mollet bouwde voor zijn gezin, met het vaste voornemen daar de rest van zijn leven te blijven wonen? Een man die zijn vrouw aanbad en zijn negen dochters liefhad, al deed hij dat met harde hand.

Nicole:

Uit de verhalen die zijn nog overgebleven dochters vertellen over de bouw van en het wonen in het huis, moet niet alleen een beeld van het huis maar ook van de nipt voor zijn pensioen gestorven vader herrijzen.

Ze beschrijven wat ze hebben meegemaakt van de bouw – het uitkiezen van de plek, het verzamelen van het materiaal, het werken aan het huis. De vorderingen, het humeur van pa Mollet tijdens de werkzaamheden. De laatste hand. De officiële oplevering. De verhuizing naar het huis. De inrichting.

Uiteindelijk beschrijven ze ook de laatste dagen in het huis. Het nieuws van een op handen zijnde Indonesische invasie. Hoe het huis werd verkocht. En het vertrek uit Nieuw Guinea. De laatste blik op het huis. Het verdriet van hun vader?

Het idee is het huis te laten beschrijven door de dochters, waarvan er nog acht in leven zijn – met de verwachting dat ze er allemaal verschillende herinneringen aan zullen hebben. Drie van de negen dochters zijn een jaar of tien/vijftien nog eens terug geweest naar het huis, dat nog altijd wordt bewoond en in goede staat verkeert. Hun verhalen komen pas op het laatst – om te kijken hoe de andere herinneringen kloppen met de werkelijkheid. Uiteindelijk bezoeken we het huis, zoals het er nu nog bij staat in Manokwari. 

Met dit verhaal wordt niet alleen de geschiedenis van de familie Mollet beschreven, maar ook een vergeten deel van de koloniale geschiedenis van Nederland. Niet veel mensen weten dat zo’n vijftienduizend voornamelijk Indische Nederlanders na de Tweede Wereldoorlog naar Nieuw-Guinea trokken om daar een nieuw bestaan op te bouwen in de wildernis. Ze deden dat met weinig middelen en vormden met elkaar een hechte gemeenschap, niet beseffende hoe kort de tijd was die ze daar hadden, omdat van het begin af aan al vaststond dat Nederland Nieuw-Guinea nooit zou kunnen behouden: daar was de internationale druk en de vastberadenheid van de Indonesische regering veel te groot voor.

Mir:-

Hendrikus (beter bekend als Henk bij de marine en Otto bij zijn familie) was een fanatieke documentairemaker, veelal in dia’s en zwartwit foto’s.

Veel van de mannen met wie hij diende, zijn nu op gevorderde leeftijd of reeds gestorven. Mijn vader stierf zelf op 68-jarige leeftijd, na een lange ziekte waarbij in de laatste weken vele oude vrienden hem gedag kwamen zeggen. Herman, Niek, Rinus, Theo en mannen waarvan ik de naam niet kende. Ze zijn oud en hebben niet lang meer om het verhaal van hun tijd op Nederlands Nieuw-Guinea te vertellen.

Zagen zij zichzelf als vredesmacht? Of denken zij nu dat er misschien ook redenen waren om de 15000 vluchtelingen buiten Nederland te houden?  

Op dit precieze moment in onze huidige geschiedenis maken we weer mee dat tienduizenden vluchtelingen een veilige plek zoeken waar ze hun eigen leven en dat van hun kinderen kunnen sparen en verbeteren.  

Dit is een voorstel om die vergeten of nooit gehoorde verhalen uit die tijd te vertellen. Om de geschiedenis recht te zetten, de huidige situatie aan die geschiedenis te koppelen maar ook om, uiteindelijk, te laten zien dat er positieve kanten zijn aan massale migratie.

We zullen moeten luisteren naar de verhalen van mensen die dit aan den lijve  hebben ondervonden. Het helpt ons achter een andere waarheid te komen, over zowel onze geschiedenis als over de zogenaamde dreigende situatie waarin Europa zich nu bevindt.  

Mir wil graag de reis maken die haar vader destijds maakte van Nederland naar Nieuw Guinea. Ze wil ook de mannen opzoeken die nog in leven zijn en die zich de tijd op Nieuw-Guinea nog goed kunnen herinneren. Horen hoe zij de geschreven geschiedenis nu, meer dan 50 jaar later, beschouwen. Hoe zij zich voelden toen Nederland Nieuw-Guinea afstond aan Soekarno. Maar ook hoe zij zich tegenover de Indonesische en Papoea-bevolking gedroegen. Hoe zij de thuiskomst ervoeren en wat zij dachten over de massale migratie van 15000 Indische Nederlanders naar Nederland. 

 Nicole wil graag de reis maken die haar moeder destijds maakte van Indonesië naar Nieuw-Guinea. Een bezoek brengen aan het huis dat haar grootvader met zijn eigen handen had gebouwd en dat er nog steeds staat. En natuurlijk, om de verhalen te horen van zijn dochters (waarvan er nog acht in leven zijn). Wat lieten zij achter en hoe ervoeren zij de emigratie naar Nederland, waar zij allesbehalve met open armen werden ontvangen.